Πότε ένας αθλητής απευθύνεται σε έναν αθλητικό ψυχολόγο;
Οι αθλητές συνήθως ζητούν τη βοήθεια του αθλητικού ψυχολόγου όταν αντιμετωπίζουν δυσκολίες που αφορούν υψηλά επίπεδα άγχους, χαμηλά επίπεδα προσοχής, μειωμένη διέγερση, χαμηλά επίπεδα παρακίνησης και αδυναμία συγκέντρωσης και απόδοσης την πιο σημαντική στιγμή του αγώνα. Τις περισσότερες φορές, αυτό συμβαίνει όταν υπάρχει απόσταση, όταν δημιουργείται χάσμα μεταξύ φυσικής και πνευματικής/ ψυχολογικής προετοιμασίας. Είναι γνωστό ότι κατά τη διάρκεια των προπονήσεων, οι αθλητές τεστάρονται στο πόσο γρήγορα μπορούν να τρέξουν, πόση ώρα μπορούν να αντέξουν κάτω από το νερό ή πόσα βάρη μπορούν να σηκώσουν. Τι συμβαίνει όμως με το χρόνο και την προσπάθεια που καταβάλλουν για να προετοιμαστούν ψυχολογικά και πνευματικά για τον αγώνα που έρχεται;

Οι σωματικές ικανότητες των αθλητών είναι σημαντικές αλλά δεν είναι πάντα αρκετές. Το ψυχολογικό και πνευματικό κομμάτι συχνά μένει εκτός και βλέπουμε αθλητές που διαθέτουν όλα τα σωματικά προσόντα να μην μπορούν να αποδώσουν στο άθλημα τους . Η διαφορά, πολλές φορές, φαίνεται και από τη μέρα της προπόνησης στη μέρα του αγώνα. Η αλήθεια είναι πως κατά τη διάρκεια των αγώνων η ψυχολογική πίεση των αθλητών αυξάνεται και με τη σειρά τους αυξάνονται και τα λάθη, κάτι που επηρεάζει την απόδοση του αθλητή στο σύνολο της. Αυτό εκφράζεται μέσα από τα λόγια των ίδιων των αθλητών που συχνά αναφέρουν:
«Η ήττα μας στο τελευταίο παιχνίδι μου στοίχισε αρκετά. Δεν πιστεύω ότι μπορούμε να επανέλθουμε στις νίκες»
«Τα αρνητικά σχόλια της κερκίδας με επηρέασαν. Δεν μπορούσα να συγκεντρωθώ. Κλείδωσα και έκανα συνεχώς λάθη»
«Δεν μπορώ να καταλάβω πως γίνεται όλη τη βδομάδα στην προπόνηση να τα πηγαίνω τόσο καλά και μόλις μπαίνω στον αγώνα να αλλάζει όλο μου το είναι και να μην μπορώ να αποδώσω»
«Τα σχόλια και η συμπεριφορά του προπονητή μου, με έχουν κάνει να χάσω το κίνητρο μου»
Σε αυτό το σημείο κάνει την εμφάνιση του ο Αθλητικός Ψυχολόγος και βάζει τον αθλητή σε ένα πρόγραμμα “Εξάσκησης Ψυχολογικών και Πνευματικών Ικανοτήτων” (Psychological and Mental Skills Training), το οποίο συνδυάζεται και στην ουσία αποτελεί μέρος της προπονητικής προετοιμασίας, διαμορφώνεται βάσει των αναγκών που έχουν οι ομάδες και οι αθλητές μεμονωμένα και εστιάζει στην εκπαίδευση και βελτίωση συγκεκριμένων δεξιοτήτων.

Ο αθλητής που συνεργάζεται με αθλητικό ψυχολόγο:
• Βελτιώνει τη συγκέντρωση του και αντιμετωπίζει ό, τι μπορεί να αποσπάσει την προσοχή του. Πολλοί αθλητές έχουν την ικανότητα να συγκεντρώνονται και να εστιάζουν την προσοχή τους σε αυτά που θέλουν να επιτύχουν όμως το θέμα είναι ο αθλητής να καταφέρει να παραμένει συγκεντρωμένος στη στιγμή και όχι αποκλειστικά στο αποτέλεσμα- χάνοντας έτσι το στόχο του που είναι η μέγιστη αθλητική απόδοση.
• Αυξάνει την αυτοπεποίθηση του. Υπάρχουν πολλοί νεαροί αθλητές εκεί έξω που λόγω ηλικίας και κυρίως λόγω του στρες που βιώνουν στην καθημερινότητα τους, έχουν αμφιβολίες σχετικά με τον εαυτό και τις ικανότητες τους. Όμως η αμφιβολία είναι το αντίθετο της αυτοπεποίθησης . Εάν οι αμφιβολίες εμμένουν πριν αλλά και κατά τη διάρκεια μια αθλητικής εμφάνισης , έχουμε ένα καθαρό σημάδι χαμηλής αυτοπεποίθησης και στην ουσία μια προσπάθεια από τον αθλητή να σαμποτάρει τον ίδιο του τον εαυτό.
• Αναπτύσσει τους δικούς του μηχανισμούς αντιμετώπισης σχετικά με τις αναποδιές που μπορεί να προκύψουν αλλά και τα λάθη που μπορεί να γίνουν κατά τη διάρκεια μια αθλητικής εμφάνισης και όχι μόνο. Ο συναισθηματικός έλεγχος και η ρύθμιση του συναισθήματος είναι ένα προαπαιτούμενο για κάθε αθλητή ή ασκούμενο που θέλει να «μπει στη ζώνη» (“entering the zone”). Η «ζώνη» είναι εκείνη η κατάσταση όπου ο αθλητής έχει την ικανότητα να χρησιμοποιεί τα λειτουργικά συναισθήματα (είτε είναι ευχάριστα είτε δυσάρεστα) που βιώνει προς όφελος του και να αποφεύγει τα δυσλειτουργικά συναισθήματα, εκείνα δηλαδή που όταν βιώνονται μπορεί να βλάψουν και να μειώσουν την απόδοση του. Για παράδειγμα, υπάρχει εκείνη η κατηγορία αθλητών που έχουν πολύ υψηλές προσδοκίες και δυσκολεύονται να αντιμετωπίσουν έστω και τα μικρά λάθη που κάνουν κατά τη διάρκεια ενός αγώνα ή ακόμα και της προπόνησης. Το γεγονός αυτό τους επηρεάζει , οι αθλητές «κολλάνε» και το λάθος τους τραβάει πίσω με αποτέλεσμα να μειώνεται η απόδοση τους και να οδηγούνται σε ακόμα περισσότερα και σοβαρότερα λάθη. Είναι λοιπόν πολύ σημαντικό για τους αθλητές να μπορούν να παραμένουν ήρεμοι σε καταστάσεις πίεσης ή στις περιπτώσεις εκείνες που βιώνουν τη ματαίωση που προκαλεί ένα λάθος.
• Χάρη στη συστηματική ψυχολογική και πνευματική εξάσκηση ο αθλητής καταφέρνει να βρει τη σωστή ζώνη έντασης για το άθλημα του. Δηλαδή εκείνο το επίπεδο διέγερσης ή πνευματικής ενεργοποίησης που είναι απαραίτητο σε κάθε άτομο ώστε αυτό να αποδώσει στo μέγιστο βαθμό. Αυτό διαφέρει από αθλητή σε αθλητή και από άθλημα σε άθλημα. Το να αισθάνεται κάποιος «στα πάνω του» και να έχει μια γενικότερη θετική διάθεση και ματιά προς τα πράγματα είναι σημαντικό όμως είναι επίσης σημαντικό για τους αθλητές να μπορούν να παραμένουν προσγειωμένοι, να μην υπέρ-ενθουσιάζονται και να βρουν εκείνη τη λεπτή γραμμή ανάμεσα στο «δίνω τον καλύτερο μου εαυτό» και το «είμαι ο καλύτερος που υπάρχει».
• Βελτιώνει τις επικοινωνιακές ικανότητες του καθώς και τη συνοχή του με την ομάδα – ακόμα και όταν μιλάμε για το συλλογικό επίπεδο στην περίπτωση των ατομικών αθλημάτων. Μεγάλο κομμάτι της Αθλητικής Ψυχολογίας ασχολείται με ζητήματα δυναμικής, συνοχής και επικοινωνίας μέσα σε μια ομάδα γιατί όσο περισσότερο μια ομάδα δουλεύει ως μονάδα τόσο καλύτερα αποτελέσματα επιτυγχάνει.
• Καταφέρνει με τον καιρό να κατασταλάξει σε ένα υγιές σύστημα αξιών αλλά και να κατανοήσει τις παράλογες σκέψεις του. Ένας αθλητικός ψυχολόγος μπορεί να βοηθήσει τον αθλητή να αναγνωρίσει και σιγά σιγά να αποβάλλει τις μη αποτελεσματικές σκέψεις και στάσεις όπως την παραμονή του αθλητή στο “comfort zone” καθώς και τις αρνητικές εκείνες ταμπέλες που ειδικότερα οι νεαροί αθλητές βάζουν στον εαυτό τους. Αυτές οι μη υγιείς στάσεις είναι καλό να αντικαθίστανται με μια νέα νοοτροπία και έναν υγιή τρόπο σκέψης καθώς είναι αυτές που κρατούν πίσω τον αθλητή άσχετα με το πόσο σκληρά προπονείται και προσπαθεί.
• Βελτιώνει ή ισορροπεί (ανάλογα με την περίπτωση) τα κίνητρα του που σχετίζονται με τη βέλτιστη απόδοση. Είναι κριτικής σημασίας για έναν αθλητή να γνωρίζει τι είναι αυτό που τον ωθεί να ασχολείται με ένα άθλημα και να μπαίνει σε μια ανταγωνιστική διαδικασία. Εδώ μιλάμε για εξωτερικά και εσωτερικά κίνητρα που πρέπει να βρίσκονται σε ισορροπία προκειμένου να χρησιμοποιηθούν ώστε να επιφέρουν τα επιθυμητά αποτελέσματα.
• Ξανά- χτίζει την αυτοπεποίθηση του σε περίπτωση τραυματισμού. Με την κατάλληλη θεραπεία και φροντίδα, το σώμα ενός αθλητή μπορεί να επανέλθει μετά από έναν τραυματισμό και ο αθλητής να είναι έτοιμος να επιστρέψει στη δράση. Πολλές φορές όμως οι ουλές και τα τραύματα που δημιουργούνται σε ψυχολογικό και πνευματικό επίπεδο μένουν. Ένας τραυματισμός μπορεί να πλήξει την αυτοπεποίθηση του αθλητή, να τον γεμίσει αμφιβολίες σχετικά με την απόδοση του ( όταν μάλιστα μπαίνει σε διαδικασία σύγκρισης) και να προκαλέσει έλλειψη αυτοπεποίθησης.
• Αναπτύσσει συγκεκριμένες στρατηγικές σχετικά με το άθλημα αλλά και στοχευμένα game-plans. Οι επιτυχημένοι αθλητές (φυσικά και οι προπονητές) εφαρμόζουν προσαρμοσμένα game-plans και στρατηγικές ενώ διαθέτουν ικανότητες διαχείρισης σχετικές με την ψυχολογική προετοιμασία που απαιτεί το ανταγωνιστικό επίπεδο του εκάστοτε αθλήματος.
Συνοπτικά λοιπόν, η διαδικασία της ψυχολογικής και πνευματικής εξάσκησης των αθλητών στοχεύει άμεσα
• στην αύξηση της απόδοσης και την επανάληψη της κορυφαίας απόδοσης σε διαφορετικές καταστάσεις και περιβάλλοντα
• τη γενικότερη βελτίωση της αθλητικής εμπειρίας
• την προσωπική εξέλιξη του ατόμου σε επίπεδο ψυχολογικό, πνευματικό και κοινωνικό
• τη γενικότερη ευημερία του αθλητή
Ο μακροπρόθεσμος στόχος της διαδικασίας αυτής σχετίζεται με την «πρόληψη» για την αντιμετώπιση οποιασδήποτε δυσκολίας ή αναποδιάς, ώστε ο αθλητής να νιώθει έτοιμος να ανταποκριθεί σε αυτές όταν εμφανιστούν. Το νόημα του Psychological and Mental Skills Training στρέφεται γύρω από την κεντρική ιδέα της Αθλητικής Ψυχολογίας ως ενισχυτική διαδικασία στη δραστηριοποίηση του αθλητή για την αποφυγή των δυσκολιών και όχι μόνο στην αντιμετώπιση αυτών όταν και όποτε προκύψουν, Για τον Αθλητικό Ψυχολόγο, «η καλύτερη παρέμβαση είναι η προετοιμασία».

Ελεάνα Κοκκίνη
Ψυχολόγος- Ψυχοθεραπεύτρια
MSc Sport and Exercise Psychology
Mental Training Coach

Πηγές:
Jarvis, M. (2006). Sport psychology: A student’s handbook. Routledge.
Williams, J. M. E. (1993). Applied sport psychology: Personal growth to peak performance. Mayfield Publishing Co.
Wood, R. (2016). Benefits of Sports Psychology for Athletes. Retrieved from https://www.topendsports.com/psychology/benefit-of-sports-psychology.htm